Waarschuwing voor criminele infiltratie gemeenteraden

Deskundigen waarschuwen voor criminele infiltratie van raadsfracties bij de komende gemeenteraadsverkiezingen 21 maart 2018. Politieke partijen moeten alert zijn, vinden zij.
 

Maar liefst 30.000 liter chemicaliën had de penningmeester van het CDA op zijn erf in de Brabantse gemeente Heeze-Leende staan. Aceton en zoutzuur, bedoeld voor de productie van amfetamine en xtc.

Burgemeester Paul Verhoeven bekeek het met eigen ogen na de ontdekking in februari. Hij schrok: dit was een „gelikt drugslab”. Op het erf stonden ook spullen voor een hennepkwekerij. In 2012 was bij de CDA’er al eens een hennepkwekerij gevonden – na een brand. Toen mocht de man aanblijven. Dit keer stuurde de plaatselijke afdeling van het CDA haar gearresteerde penningmeester weg en vroeg bij het landelijk partijbureau zijn royement als CDA-lid aan. De burgemeester sloot het erf voor zes maanden.

Een voorbeeld van ‘ondermijning’ van het lokale bestuur? Ja, de situatie heeft er alle kenmerken van, zegt voorzitter Mark den Boer van Raadslid.nu, de Nederlandse Vereniging voor Raadsleden. Op het erf van de CDA-penningmeester in Noord-Brabant raakten ‘onderwereld’ en bestuurlijke ‘bovenwereld’ elkaar. Nee, zegt burgemeester Verhoeven - zelf geen CDA’er: die conclusie gaat te snel. In afwachting van de rechtszaak zegt hij: „Ik weet echt niet of de bewoners hiervan wisten.”

Ondermijning of niet, waakzaamheid voor criminele infiltratie van de lokale politiek is geboden. Clemens Cornielje, commissaris van de koning in Gelderland, waarschuwt dat criminelen de gemeenteraadsverkiezingen van 21 maart 2018 zouden kunnen aangrijpen in een poging hun invloed te vergroten op het lokale bestuur. Cornielje is niet de enige die zich zorgen maakt. „Dit is hét moment om hier aandacht voor te vragen”, zegt Den Boer van Raadslid.nu, tevens CDA-raadslid in de Zuid-Hollandse gemeente Molenwaard. Lokale partijen en afdelingen van landelijke partijen staan op het punt hun kandidatenlijsten samen te stellen.
 
Hoe reëel is het gevaar?
Ondermijnende criminaliteit trekt de afgelopen jaren in toenemende mate de aandacht. Met name in Brabant waarschuwden bestuurders en deskundigen de afgelopen maanden dat de onderwereld zo sterk en invloedrijk is dat de bovenwereld er niet goed meer door dreigt te kunnen functioneren; het vertrouwen in de openbare orde wordt geschaad. Onderzoek wees bijvoorbeeld uit dat de wietindustrie in Tilburg veel groter is dan bekend uit de criminaliteitscijfers.

Criminelen hebben belang bij informatie die in het lokale bestuur rondgaat: vertrouwelijke informatie over bestemmingsplannen, vergunningen, de aanpak van hennepteelt of motorbendes. Niet alleen wethouders, maar ook raadsleden hebben een informatievoorsprong die interessant kan zijn voor criminelen. Ze hoeven niet per se zelf de gemeenteraad in om toegang te krijgen tot informatie. Het kan al genoeg zijn nauwe banden te onderhouden met een lokale politicus. Die contacten kunnen zich geheel afspelen in de verborgenheid van het sociale verkeer – en als er al vermoedens zijn, zijn die moeilijk hard te maken.

Bij de Gelderse commissaris staat het probleem van ondermijning „al jaren” op de agenda, zegt Cornielje. „Colleges en gemeenteraden zeggen vaak dat het bij hen niet voorkomt”, is zijn ervaring. „Maar als je het eenmaal hebt uitgelegd, sluiten ze niet uit dat het ook in hun gemeente gebeurt.” Leegstaande agrarische bedrijven die dienst doen als illegaal drugslab of hennepkwekerij. Vakantieparken die worden bevolkt door criminelen en prostituees. Politici die worden bedreigd, motorbendes als broeinesten van criminaliteit, straten vol kapperszaken, garagebedrijven of belwinkels waar zelden iemand komt. „Dan weet je dat er geld wordt witgewassen”, zegt Ferd Crone, burgemeester van Leeuwarden en voorzitter van de G32, waarin 38 grote en middelgrote gemeenten zijn verenigd. De gemeenten vragen 150 miljoen euro extra in hun strijd tegen criminele organisaties.

Harde cijfers over infiltratie van criminelen in de politiek zijn er niet. In 2015 schreven minister Ronald Plasterk (Binnenlandse Zaken, PvdA) en minister Ard van der Steur (Veiligheid en Justitie, VVD) aan de Tweede Kamer dat „in enkele gevallen” sprake is van politieke ambtsdragers of ambtenaren die, vrijwillig of onder druk (chantage), diensten verlenen aan criminelen.

Emile Kolthoff, lector ondermijning aan de hogeschool Avans en hoogleraar aan de Open Universiteit, zegt recent met een aantal burgemeesters te hebben gesproken die onafhankelijk van elkaar zeiden dat ze bepaalde raadsleden en een enkele wethouder niet vertrouwen. „Ze ervaren een probleem met het verstrekken van vertrouwelijk informatie, bijvoorbeeld over georganiseerde misdaad, omdat ze denken dat de informatie niet vertrouwelijk blijft, en dan niet vanwege loslippigheid. Als ze hun twijfels bespreken in het driehoeksoverleg met politie en justitie, blijkt dat die vanuit hun inlichtingenpositie deze mensen soms in beeld hebben, bijvoorbeeld omdat ze contacten hebben met motorclubs, woonwagencentra of drugshandelaren. Het gaat vaak om ‘zachte’ informatie. Die personen zijn (nog) geen verdachten. Het enige wat de politie dan tegen zo’n burgemeester kan zeggen: ‘Ik zou voorzichtig zijn’.” Op welke schaal dit soort zaken zich voordoet, is niet bekend. Kolthoff: „We weten meer niet dan wel.”

Kolthoff vermoedt wel dat de onderwereld steeds meer verweven raakt met de lokale politiek. „De criminele wereld heeft zich snel geprofessionaliseerd, heeft zich verhard (met geweld) en heeft meer macht gekregen. Het ligt voor de hand dat ze proberen meer invloed te krijgen. Er zijn signalen dat ze dat via gemeenteraden proberen te doen. In de gemeenteraad komen, betekent vooraan zitten.”

Of er daadwerkelijk sprake is van een toename van de belangstelling van criminelen voor de lokale politiek, die conclusie durft oud-burgemeester Patrick van den Brink, directeur van het Centrum voor Criminaliteitspreventie en Veiligheid (CCV), niet aan. Ondermijning is van alle tijden, zegt hij. „Belangrijk is dat steeds meer mensen zeggen: ‘Wij vinden het niet langer normaal dat politici worden bedreigd en geïntimideerd’.”
 
Kwade bedoelingen
Den Boer van Raadslid.nu ziet een gevaar in de tanende belangstelling voor het raadslidmaatschap, onder meer vanwege het afnemend aanzien en de geringe vergoeding. „Dat maakt het voor mensen met kwade bedoelingen gemakkelijker om op de lijst te komen”, zegt hij. De Gelderse commissaris Cornielje verwacht dat criminelen zelf niet zo snel in de raad gaan zitten, eerder dat ze daar stromannen of -vrouwen voor gebruiken.
 
Doorvragen
Wat kunnen partijen en het lokale bestuur doen? Begin dit jaar bracht het ministerie van Binnenlandse Zaken een handreiking uit om kandidaat-raadsleden te screenen: de Handreiking integriteitstoetsing. Daarin staat dat kandidaten moet worden gevraagd naar een Verklaring Omtrent Gedrag (VOG), hun beroep en nevenfuncties en het beroep en nevenfuncties van hun partners, naar hun (financiële) belangen en arbeidsconflicten. De handreiking adviseert referenties op te vragen en te zoeken naar controversiële tweets, foto’s en berichten op het internet. Er staat bijvoorbeeld: „Beoordeel of het handelen overeenkomt met real life.”

Hoogleraar Kolthoff heeft de indruk dat de handreiking nauwelijks bekend is. Vooral lokale partijen, zonder ‘kader’ of landelijke partijstructuur, zijn lastig te bereiken, en kunnen niet terugvallen op expertise van de landelijke partij, meent hij.

Kolthoff adviseert lokale partijen verder te gaan dan een formele vragenlijst: wees alert, verdiep je in ondermijning, praat met kandidaten over hun financiële situatie, hun huwelijk, over alles wat hen kwetsbaar maakt. Ook Cornielje spoort aan tot actie: „Screening begint bij mensen en hun achtergronden kennen – doorvragen. Een VOG alleen is geen garantie.”

Wat te denken van mensen met een stafblad die een eigen partij beginnen? „Niemand die ze tegenhoudt”, zegt CCV-directeur Van den Brink. Hij pleit voor het ontnemen van het passief kiesrecht, het recht om te worden gekozen tot volksvertegenwoordiger, voor mensen die een gevangenisstraf van bijvoorbeeld vier jaar of langer hebben gekregen.
 
 

Downloads
Download hier artikel NRC Handelsblad