19 april 2018
Foodhal is einde synagoge Deventer
Synagoge Deventer Annette Toonen
Een foodhal in de synagoge: ,,Dat is het einde van het joodse leven in Deventer.’’
Deventer. De joodse gemeenschap in Deventer is verbijsterd. Een lokale ondernemer die de synagoge in de binnenstad heeft gekocht, wil er een foodhal beginnen, een horecaformule met eetkraampjes. Voorzitter en voorzanger van de joodse gemeente met veertig leden, Tom Fürstenberg, spreekt over een ‘krankzinnig plan’.
,,Zie je het voor je?’’, gebaart hij. Fürstenberg staat midden in de synagoge met oude houten balkons, glas-in-loodramen, rijen houten banken en een imposante kroonluchter. Geërgerd: ,,Er is al een foodhal in Deventer, Fooddock. Moet er nog meer horeca komen ten koste van een joodse gemeente en een prachtig rijksmonument? Het gaat tegenwoordig alleen maar om geld, om winst, niet om cultuur, historie en religie.’’
De vestiging van een foodhal betekent het einde van het gebedshuis en daarmee het einde van ,,het joodse leven’’ in Deventer, voorziet Fürstenberg. De joodse gemeente Beth Shoshanna is ,,het mes op de keel’’ gezet, vindt hij. De joodse gelovigen mogen het gebouw blijven gebruiken, mits ze bereid zijn een ‘commercieel tarief’ te betalen. Maar dat kunnen ze niet. De voorzitter: ,,Eigenlijk zegt de nieuwe eigenaar, ophoepelen jullie.’’
Al jaren huurt Beth Shoshanna het gebouw voor 150 euro per dienst. Eerst van de christelijk gereformeerde kerk die eigenaar was, en sinds februari van de nieuwe eigenaren, de Deventer horecaondernemer Ayhan Sahin en de Zwolse vastgoedondernemer Carlus Lenferink.
Fürstenberg hoorde eind vorige week over het plan. Zijn mailbox stroomde vol steunbetuigingen, nadat dagblad
de Stentor afgelopen zaterdag over de foodhal had bericht. Ronny Naftaniël, oud-directeur van lobbyclub Centrum Informatie en Documenten Israël (CIDI) twitterde meteen: ,,Die prachtige synagoge in Deventer mag niet worden verkwanseld als foodhal. Zo worden de laatste sporen van een rijk joods leven uitgewist.’’
De ‘sjoel’, een rijksmonument uit 1892, is opgetrokken in ‘Moorse stijl’ met Moorse bogen en minaretachtige hoektorentjes aan de buitenkant. Voorin het gebouw staat de heilige arke met de thorarollen. Daarnaast, hoog aan de muur, brandt ‘het eeuwige licht’. Niet alles is meer in originele staat. Deventer NSB’ers vernielden het interieur in 1941. ,,En de politie deed niks’’, zegt Fürstenberg. Vierhonderd Deventer joden kwamen om in de Tweede Wereldoorlog. In de naoorlogse jaren kromp de gemeente verder; leden vertrokken naar onder meer Israël of Amsterdam.
De laatste jaren deelde de joodse gemeente de synagoge met de christelijk gereformeerde kerk (300 leden), die de synagoge in 1951 kocht. Een groot kunststof pijporgel en een kansel getuigen van het ‘gemengde’ gebruik. Beide geloofsgemeenschappen hielden er regelmatig diensten.
Toen de christelijk gereformeerde kerk in 2009 samenging met de gereformeerd kerk vrijgemaakt en de Nederlands gereformeerde kerk in Deventer, werd de synagoge te klein. Er pasten geen 1100 gelovigen in. De drie kerken, die zich 3GK noemen, besloten het gebouw te verkopen.
Via een openbare inschrijving kwamen de synagoge en aanpalende gebouwen voor 650.000 euro in handen van Sahin, eigenaar van zes horecazaken in Deventer. ,,Met alle lusten en lasten’’, verzekert bestuurslid Arjan Jongkind van 3GK. Dus inclusief de joodse huurders, die met de kerk een huurovereenkomst hadden voor onbepaalde tijd. ,,Zo is dat ook bekendgemaakt bij de inschrijving’’, zegt hij. ,,Dat ligt notarieel vast.’’
De joodse gemeente voelt er weinig voor om haar rechten als huurder te bevechten via de rechtbank. Fürstenberg ziet het liefst dat de gemeenteraad de plannen voor een foodhal afwijst.
Volgens Sahin heeft hij het gebouw aangekocht samen met zijn Zwolse zakenpartner. Woordvoerder Geert-Harm van der Maat blijkt niet op de hoogte van Sahins plannen. ,,Ik zou niet weten wat het idee precies is’’, reageert hij.
Een woordvoerder van de gemeente Deventer bevestigt dat eind maart een aanvraag is ingediend om van de huidige bestemming (maatschappelijk) te mogen afwijken. In principe wordt zo’n verzoek ambtelijk afgedaan. Of het wordt gehonoreerd, is afwachten. Het college van B en W hoopt dat de partijen er onderling uitkomen, laat hij weten. Een ‘verbaasde’ lokale ChristenUnie heeft al vragen gesteld aan het college. De partij vindt het belangrijk dat de joodse gemeenschap de plek houdt.
Sahin zelf vindt een foodhal ,,het meest passend en geschikt’’ voor de synagoge. De joodse gemeente mag blijven, zegt hij, maar tegen een hogere huur. ,,Het kan niet zo zijn dat zij de lusten hebben en wij de lasten.’’
Fürstenberg verwijt de gemeente dat ze ,,de sjoel aan zijn lot heeft overgelaten’’ door het gebouw niet zelf aan te kopen. Er worden wel miljoenen besteed aan de restauratie van kerken, volgens hem.
De woordvoerder van de gemeente zegt dat het geen taak is van de overheid om religieus erfgoed op te kopen. De gemeente investeert alleen in kerken bij wijze van ,,hoge uitzondering’’, als er sprake is van ,,zeer hoge cultuurhistorische en maatschappelijk waarde’’ van het erfgoed. Verzoeken worden ad-hoc afgewogen.