Koopzondag splijtzwam in christelijke gemeenten

Met de tijd mee of toch liever altijd zondagsrust? Winkelen op zondag verdeelt christelijke gemeenten.


Nijkerk. Geen haar op zijn hoofd die er aan denkt om op zondag zijn winkel open te doen, ook niet als het straks misschien mag. Eigenaar Jan Gardebroek van elektronicazaak Expert in Nijkerk besteedt zijn tijd op zondag liever aan kerk en gezin. ,,Ik zie ze al zo weinig. Mensen hebben zes dagen de tijd om te kopen, gun mij die zevende dag voor mijzelf.’’

Supermarkteigenaar Gerard van den Tweel, ook uit Nijkerk, is juist voorstander van winkelen op de dag des Heren. ,,Nijkerk kan niet achterblijven’’, vindt hij. ,,Wij zien omzet verdwijnen naar Amersfoort, niet ver hier vandaan, waar de winkels wel open zijn op zondag. Het is gewoon niet meer tegen te houden.’’

Wel of geen koopzondag? Twee jaar nadat gemeenten de mogelijkheid hebben gekregen daar zelf over te beslissen, lijken steeds meer christelijke gemeenten te worstelen met die vraag. De koopzondag als splijtzwam.
In Nijkerk viel begin vorige week het college over de zondagsopening, in Ede kregen inwoners die vraag voorgelegd in een referendum. In de sterk verdeelde gemeenschap bleek uiteindelijk een krappe meerderheid tegen winkelen op zondag - zelfs vanaf de kansel is opgeroepen tegen te stemmen.

Toch beslist donderdag de gemeenteraad over een voorstel van een gelegenheidscoalitie dat winkeliers in de bebouwde kom van Ede de mogelijkheid biedt alle zondagen open te zijn. In de plaats Ede zelf waren er iets meer voor- dan tegenstanders van een koopzondag.

,,Koopzondag was altijd een no go in onze gemeente, maar na een uitslag van de gemeenteraadsverkiezingen waarbij niet-christelijke partijen voor het eerst in de meerderheid zijn, kun je zoiets niet langer onbesproken laten. Vandaar de keuze voor een referendum’’, vertelt fractievoorzitter Peter de Pater van coalitiepartner GemeenteBelangen in Ede, de grootste christelijke gemeente van Nederland. Bovendien is er de groeiende maatschappelijk druk van de 24-uurseconomie, stelt hij. ,,Wij willen met onze tijd mee.’’

Of winkeliers hun zaken op zondag zullen openen, is onduidelijk. ,,Er zijn voor- en tegenstanders, maar het draagvlak groeit’’, is zijn indruk.
Terug naar Nijkerk. Ook hier bleef de koopzondag lange tijd onbesproken door de coalitiepartijen VVD, CDA en ChristenUnie-SGP. ,,Dat was de afspraak; we laten de koopzondag met rust’’ zegt VVD-fractievoorzitter Boudewijn van der Woerd.

Recent vond de VVD toch ,,bijsturing’’ nodig. ,,Het ongelijke speelveld tussen de winkels in Nijkerk en Hoevelaken die op slot moeten terwijl de winkels in Amersfoort wel open zijn, lijdt tot grote schade aan economie en werkgelegenheid’’, schreef de VVD-fractie aan de leden. ,,CDA en CU-SGP bleken er niet voor open te staan en toen ontstond een dilemma waarbij we vrijheid voor mensen, economie en werkgelegenheid zwaarder hebben laten wegen dan de afspraak binnen de coalitie’’, aldus Van der Woerd in een toelichting.

VVD diende samen met oppositiepartijen (goed voor een meerderheid in de gemeenteraad) een motie in, en toen kon de coalitie niet meer verder. 
De ,,bijsturing’’ van de VVD is scherp veroordeeld door de coalitiepartners. ChristenUnie-SGP-fractievoorzitter Hans Boer: ,,De VVD heeft zich zeer onbetrouwbaar getoond. De afspraak was om het zo te laten, en het dan ondertussen regelen met de oppositie… het voelt als een mes in de rug.’’

De breuk in het college lijkt nauwelijks te lijmen, niet zoals de zaken er nu voorstaan. Misschien dat er ook in Nijkerk een referendum komt. Een burgerinitiatief hiervoor is ingediend.

En dan Harderwijk. In deze overwegend christelijke gemeente proberen Jorieke Jakobs en Karin de Blauw de discussie aan te zwengelen over verruiming van de openingstijden; ‘Ik wil een koopzondag in Harderwijk’ heet hun Facebookpagina. ,,Harderwijk loopt achter de feiten aan’’, vinden ze. ,,We kunnen naar Amersfoort of Zwolle, maar dat is nog best ver. We willen dichterbij kunnen winkelen op zondag.’’

Het initiatief lijkt voorlopig weinig kans te maken. De vorige gemeenteraad stond op het punt koopzondagen toe te staan, maar het besluit was nog net niet gevallen toen de kiezer in maart 2014 naar de stembus mocht. Na de verkiezingen was de meerderheid verdwenen. ,,Toen was het dertien voor en veertien tegen, een nipte meerderheid werd een nipte minderheid’’, zegt VVD-wethouder Christianne van der Wal (Economische Zaken). ,,Ik zie wel dat de druk om koopzondagen toe te staan, toeneemt, maar welke initiatieven er ook zijn, als de standpunten zo blijven, komt er geen koopzondag.’’
De regionale krant de Stentor schat dat anders in: ,,Die koopzondag komt er, in Harderwijk en Nijkerk. De discussie blijft terugkomen; nee zeggen, is uitstel van executie.’’

De Stichting Tegen Verruiming Zondagopenstelling heeft bij de verandering van de Winkeltijdenwet in 2013 deze ‘inktvlekwerking’ al voorzien, stelt voorzitter en ex-ondernemer Henry Konijn. ,,Wij hebben voorspeld; binnen vijf jaar zullen alle winkels in heel Nederland op zondag open zijn. Want als de ene gemeente op zondag de winkels opent, kan de andere niet achterblijven, dan moet die haar ondernemers ook de gelegenheid geven. En als de concurrentie opengaat, voelen ondernemers de druk dat ook te doen, anders missen ze omzet. Het democratische gehalte van een wet die de beslissing bij de gemeente laat, verdwijnt als een gemeente vanwege concurrentieoverweging iets doet waar ze eigenlijk tegen is. Dat is de bedoeling van de wet nooit geweest.’’

De stichting voerde in het verleden procedures tegen het oneigenlijke ‘gebruik’ van de Winkeltijdenwet, maar sinds 2013 is die strijd achterhaald. Konijn: ,,Op zich zijn wij niet tegen openstelling op zondag, maar een winkelier maakt al zoveel uren. Laat die zondag zijn vrije dag zijn.’’

Sinds 2013 mogen gemeenten zelf beslissen of ze winkels op zondag openstellen en hoe vaak; de toerismebepaling in de Winkeltijdenwet is toen geschrapt. Tot dan gaf die alleen ‘toeristische’ gemeenten de mogelijkheid winkels vaker dan twaalf  keer per jaar open te laten zijn op zon- en feestdagen. Ruim 85 procent van de gemeenten heeft koopzondagen tegenover 70 procent twee jaar geleden, blijkt uit recent onderzoek van de NOS. Met name gemeenten in Noordwest-Veluwe, Zeeland en Noord-Friesland houden de winkels op zondag dicht.

Downloads
Download hier artikel NRC Handelsblad