'Hier wás nooit mond-en-klauwzeer'

De MKZ-crisis is dertien jaar na dato nog altijd niet voorbij in Kootwijkerbroek. Het dorp wil gerechtigheid; er wás nooit mond-en-klauwzeer.

KOOTWIJKERBROEK Levenloze dieren, bungelend in een grijper. Boze veehouders en woedende sympathisanten die blokkades opwerpen, auto’s van ambtenaren in brand steken en de mobiele eenheid bekogelen met stenen. Het zijn de beelden van Kootwijkerbroek in 2001, van het hevige verzet tegen de ruiming van tienduizenden koeien, kalveren, varkens en schapen omdat de zeer besmettelijk dierziekte mond-en-klauwzeer (MKZ) zou zijn uitgebroken.

Kootwijkerbroek in 2014. De strijd over de MKZ-crisis is nog altijd niet voorbij. Posters op de winkelruiten: ,,Slotfase rechtsgang, rechter gaat tests beoordelen.’’ Het dorp bereidt zich voor op de zoveelste zitting in de zoveelste procedure. Waren de ruimingen nodig? Was er wel echt sprake van mond-en-klauwzeer in het dorp? Dinsdag dient een rechtszaak bij het College van Beroep voor het Bedrijfsleven (CBb) in Den Haag. Wie mee wil, kan zich aanmelden. Busvervoer is geregeld.

Vanaf het moment dat de autoriteiten in maart 2001 mond-en-klauwzeer vaststelden op het bedrijf van boer Teunissen in Kootwijkerbroek, heerste er wantrouwen en twijfel onder de bevolking over de diagnose. Drie ministers, twee staatssecretarissen en vele procedures en onderzoeken verder, durft Lau Jansen van de Stichting Onderzoek MKZ Crisis Kootwijkerbroek – zelf geen veehouder, maar econoom en organisatieadviseur - te stellen dat het ruimingsbesluit door de toenmalige minister van Landbouw, Laurens Jan Brinkhorst, onrechtmatig is genomen. In Kootwijkerbroek kunnen ze ‘zijn bloed wel drinken’, zo ‘alwetend’ en ‘arrogant’ als de minister zich toen opstelde. 

Het besluit van Brinkhorst is gebaseerd op premature onderzoeksresultaten, volgens Jansen. Van de tests die zijn gedaan met het monster van het enige, mogelijk besmette kalf was de uitslag herhaaldelijk negatief en één keer positief. Die ene positieve test is daarna opnieuw gedaan,  toen met een negatieve uitslag. Die negatieve uitslag kwam pas nadat het besluit tot ruiming al was genomen en is tot 2011 verzwegen,  stelt Jansen. 

Ook dierenarts Jim Bakker die als eerste in de stal van boer Teunissen werd geroepen, weet het vrijwel zeker; er wás helemaal geen MKZ in Kootwijkerbroek. Hij liet monsters nemen op aandringen van de boer die maar bleef bellen omdat hij MKZ vermoedde. ,,Als ik dit verwaarloos, en het is MKZ, dan ben ik de pineut’’, dacht de inmiddels gepensioneerde dierenarts. Toen het bericht kwam dat er inderdaad sprake was van de gevreesde dierziekte, kon Bakker het zelf eigenlijk niet geloven. Hij had geen doodziek dier gezien met hoge koorts en blaren op de tong. ,,Ik heb later gebeld met collega’s in andere MKZ-gebieden. Die beaamden; MKZ, dat zie je zo. Je kunt je niet vergissen. Het ene na het andere dier wordt ziek. Bij Teunissen is het bij dat ene kalf gebleven.’’

Het rapport van de Britse en Belgische deskundigen Nigel Ferris en Kris De Clerq, in 2011 gemaakt in opdracht van het ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie, stelt dat er ondanks procedurele fouten wel degelijk sprake was van MKZ. Het Centraal Veterinair Instituut, toen nog ID-Lelystad, dat de monsters onderzocht, blijft erbij dat de wijze van onderzoek en de uitslag correct waren.

Gelijk hebben en gelijk krijgen, zijn twee verschillende dingen, beseffen ze in het overwegend reformatorische Kootwijkerbroek, Gelders dorp van harde werkers. Volhardend voeren zij hun strijd, tot het bittere einde. De koning en de overheid zijn door God ingesteld. Die willen ze kunnen vertrouwen. ,,Als die overheid in hun ogen dan niet blijkt te deugen, worden ze opstandig’’, zegt de dierenarts.

De ruimingen hebben hun sporen nagelaten in de lokale gemeenschap. Er zijn inwoners die nog altijd in tranen uitbarsten als ze terugdenken aan hun geruimde veestapel. Sommige boeren zijn na de uitbraak gestopt met hun bedrijf. Zeker één boer – inmiddels overleden – raakte zodanig in psychische nood dat hij in een inrichting belandde.
Gedupeerde boeren kregen hun afgemaakte vee vergoed, maar niet de verloren productie. Boerenbedrijven die niet werden geruimd, maar wekenlang ‘op slot’ zaten en geen dieren konden leveren, kregen niets, vertelt Gert-Jan Dokter, bestuurslid van de Stichting MKZ-gedupeerden Kootwijkerbroek  en een van de drie getroffen veehouders die de rechtszaak bij het CBb voeren.

Teunissen, die direct na de vermeende uitbraak omwille van zijn veiligheid onderdook bij familie in Zuid-Afrika, keerde nooit meer terug in Kootwijkerbroek. Hij verhuisde naar Friesland. Het idee dat hij de dierziekte aangreep om financiële problemen af te wenden, leeft nog altijd in het dorp. Net als de indruk dat de overheid opzettelijk zo handelde omdat ze liever een ‘dierarme’ Veluwe wil. Dokter: ,,Maar dat doet er niet toe, wij baseren ons op de feiten, en die zeggen dat dit nooit had mogen gebeuren.’’

Teunissen en het ministerie willen niet reageren.

Het college doet over twaalf weken uitspraak.

- Bij 240 bedrijven in Kootwijkerbroek zijn in maart en april 2001 60.000 evenhoevigen geruimd in een straal van twee kilometer rond het ‘besmette’ bedrijf. Schade: 500 miljoen gulden.
- Op het moment van de MKZ-diagnose in Kootwijkerbroek was al preventief geruimd op een bedrijf in Oene en was er sprake van een besmetting in Olst. Daarna zijn er nog uitbraken in onder meer Tongeren, Oosterwolde en Oene , Heerde en Wapenveld.
- Eind juni is Nederland weer MKZ-vrij.
- De zeer besmettelijk virusziekte zou met een Brits kalverentransport via het Franse Mayenne naar Nederland zijn gekomen.

Downloads
Artikel in NRC Handelsblad