Proef met ‘lossere’ bijstand begonnen

Meer dan 2200 bijstandsgerechtigden mogen tijdelijk meer bijverdienen, hoeven niet verplicht te solliciteren of worden intensiever begeleid. Zij doen mee aan experimenten waarbij wordt onderzocht of zij sneller een baan vinden als ze zich aan minder regels hoeven houden.

 
De gemeenten Wageningen, Deventer, Nijmegen en Groningen zijn de afgelopen maanden begonnen met dit experiment, Tilburg staat op het punt te beginnen. Sinds afgelopen donderdag (21 december) doet ook Utrecht weer mee. Amsterdam is afgehaakt.

Deelname van Utrecht, een van de initiatiefnemers van de proef, was onzeker doordat de gemeente in de eigen verordening sprak over ,,stimuleren’’ tot het ,,verrichten van een vrijwillige tegenprestatie’’. Het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid wilde dat gewijzigd hebben in een verplichte tegenprestatie, anders kon geen sprake zijn van deelname aan het experiment. De gemeente stelt nu in de verordening dat het college de bevoegdheid heeft een tegenprestatie op te leggen.

,,Het was een non-discussie’’, reageert D66-wethouder Victor Everhardt (Werk en Inkomen) in Utrecht. ,,We hebben besloten een paar woorden te veranderen, maar in de praktijk blijft alles hetzelfde.’’ Hij verwacht nu dat het experiment in de loop van 2018 van start kan gaan; in februari begint Utrecht met de werving van deelnemers. ,,We hadden al 100 mensen bereid gevonden mee te doen. Met deze mensen zoeken we weer contact.’’
Het ministerie moet officieel nog toestemming geven voor het experiment in Utrecht.

De zes gemeenten willen weten wat de beste manier is om mensen aan werk te helpen. Wethouders zijn ontevreden over de huidige Participatiewet. Te veel regeltjes, te ingewikkeld, te veel gestoeld op wantrouwen, vinden zij. De wet stimuleert mensen in de bijstand niet, maar remt ze eerder af en maakt ze angstig, is hun indruk. ,,Je wilt gewoon dat iemand weer aan de slag gaat. Wat is daar voor nodig?’’, zegt D66-wethouder Dennis Gudden (Participatie) uit Wageningen. Hij sluit niet uit dat het experiment tot minder stress leidt bij de bijstandsgerechtigden en dat het bijdraagt aan een betere gezondheid, waardoor mensen meer gemotiveerd zijn om aan de slag te gaan.

Gemeenten zijn sinds de invoering van de Participatiewet in 2015 verantwoordelijk voor het aan het werk helpen van bijstandsgerechtigden.

In de zes gemeenten worden de bijstandsgerechtigden in meerdere onderzoeksgroepen verdeeld. Er zijn groepen die meer mogen bijverdienen, groepen die intensiever worden begeleid en groepen die niet langer verplicht hoeven te solliciteren, of combinaties daarvan. Voor een aantal deelnemers blijft hetzelfde regiem gelden. Meedoen is vrijwilliger, de indeling is willekeurig.

Vooraf had een aantal gemeenten de uitdrukkelijke wens te experimenteren met een ‘basisinkomen’ voor bijstandsgerechtigden, een vast inkomen zonder verplichtingen, maar dat was met name voor de VVD een brug te ver.

Amsterdam voert een eigen experiment uit dat lijkt op de proef in de andere steden. ,,In tegenstelling tot de zes experimenteergemeenten moet Amsterdam zich bij die proef houden aan de regels van de Participatiewet. Amsterdam mag dus geen hele groepen ontslaan van de sollicitatieplicht en mag ze niet meer laten bijverdienen dan de wet toestaat’’, aldus een woordvoerder van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid.

Amsterdam wilde de verplichting tot een tegenprestatie niet vastleggen in de eigen verordening en besloot zich terug te trekken uit het grote onderzoek.
Op de vraag waar het experiment toe zou kunnen leiden, antwoordt Erik de Ridder, CDA-wethouder Werk en Inkomen in Tilburg: ,,Als blijkt dat het werkt om mensen vrijer te laten, dan zouden we knettergek zijn als we dat niet voor alle 7000 bijstandsgerechtigden in onze gemeente zouden invoeren. Daar zou dan wel een wetswijziging voor nodig zijn. Andersom geldt ook; als het niet werkt, moeten we die grotere vrijheid niet willen.’’

Wethouder Jan Zoetelief in Nijmegen (Werk en Inkomen, Verenigde Senioren Partij): ,,Onze vurige wens is dat het positieve resultaten zal opleveren, die mogelijk leiden tot aanpassingen zodat we meer flexibiliteit krijgen.’’

De meeste gemeenten hebben veel moeite moeten doen om genoeg bijstandsgerechtigden te vinden die bereid waren tot deelname aan het experiment. De gemeente Deventer bijvoorbeeld, waar 180 mensen meedoen, werft in januari opnieuw kandidaten.

Het woord experiment blijkt af te schrikken, evenals het woord controlegroep, hebben gemeenten gemerkt. ,,Mensen zijn bang dat ze dan strenger worden gecontroleerd’’, zegt een woordvoerder van de gemeente Tilburg, waar de proef ‘het vertrouwensexperiment’ heet.

De onderzoeken worden gedaan door de universiteiten of hogescholen in de steden die meedoen. De studies lijken op elkaar, maar wijken op punten wel van elkaar af. Het experiment duurt twee jaar.

Tilburg:
Aantal bijstandsgerechtigden (tot de AOW-leeftijd): 6870
Aantal deelnemers experiment : 525
Start: begin januari, groepen worden nu ingedeeld
Begeleid door Universiteit Tilburg
 
Deventer:
Aantal bijstandsgerechtigden (tot de AOW-leeftijd): 2810
Aantal deelnemers: 180
Start: 1 oktober 2017, in januari werving extra deelnemers
Begeleid door Hogeschool Saxion
 
Groningen:
Aantal bijstandsgerechtigden (tot de AOW-leeftijd): 10.100
Aantal deelnemers: 850
Gestart: 6 november
Begeleid door Universiteit Groningen
 
Wageningen:
Aantal bijstandsgerechtigden (tot de AOW-leeftijd): 700
Deelnemers experiment: 400
Start: 1 oktober 2017
Begeleid door Universiteit Tilburg
 
Nijmegen:
Aantal bijstandsgerechtigden (tot de AOW-leeftijd): ruim 6900
Aantal deelnemers: 270
Start: 1 december 2017
Begeleid door Radboud Universiteit
 
Utrecht:
Aantal bijstandsgerechtigden (tot de AOW-leeftijd): bijna 9600
Aantal deelnemers: ingezet wordt op 900 of meer
Start:: in de loop van 2018
Begeleid door Universiteit Utrecht
 
 
Adriaan Bosker: ‘Ik zie mijzelf niet in een showroom van Mercedes’
WAGENINGEN. Zijn curriculum vitae is lang. De 64-jarige Adriaan Bosker uit Wageningen heeft in zijn leven veel verschillende banen gehad en veel vrijwilligerswerk gedaan. Bosker, afgestudeerd historicus, werkte onder meer in het voortgezet onderwijs, bij de Universiteit Groningen en bij re-integratiebureaus. Zijn vaste banen raakte hij kwijt door een reorganisatie, bezuinigingen en een faillissement van zijn werkgever. Het zat hem in dat opzicht niet mee.
In 2007, toen zijn partner en hij ‘ieder hun eigen weg gingen’, verhuisde Bosker van Groningen naar Wageningen. Hij was op dat moment werkloos. ,,In het noorden was weinig werk. Mijn gedachte was dat ik vanuit Wageningen, midden in het land, alle kanten op kon. Mijn zus woont hier ook. Het maakte mij niet uit wat voor werk ik zou gaan doen, als ik maar werk zou kunnen vinden.’’
Dat was lastiger dan gedacht. Dan had hij hier een baantje, dan daar. Sinds een paar jaar leeft hij van een bijstandsuitkering. ,,Ik kom daar van rond. Ik heb weinig nodig. Mijn kinderen zijn de deur uit, ik heb geen auto en geen hypotheek. Ik vind dat niet erg; bezittingen kunnen ook belastend zijn.’’
Zijn dagen zijn gevuld met vrijwilligerswerk. Hij zet zich in voor dementerende ouderen, mensen met beperkingen en mensen die het moeilijk hebben. Dat vindt hij belangrijk; iets doen voor anderen. Dat zoekt hij nu ook in een nieuwe baan: ,,Natuurlijk wil ik graag betaald werk, maar wel werk waar mijn hart ligt. Ik zie mijzelf niet werken in de showroom van Mercedes’’, zegt hij.
Met al die ervaring in de re-integratiebranche zou hij toch moeten weten hoe je uit die bijstand komt? ,,Ja’’, lacht Bosker. ,,Ik heb aan beide kanten van de tafel gezeten, inderdaad.’’ Maar juist aan ‘die onderkant van de samenleving’ waar hij zich graag voor inzet, is in de loop der jaren veel wegbezuinigd, stelt hij. Terug het onderwijs in, is voor hem geen optie. De jeugd is veranderd - hij is een docent die graag verhalen vertelt, die weinig ziet in leren met hulp van computers.
Misschien lukt het hem binnenkort betaald werk te vinden als ‘caregiver’ bij Home Instead Thuisservice, dat diensten verleent aan ouderen zodat ze langer zelfstandig kunnen wonen. ,,Ouderen levensvreugde geven, zorgen dat zij de regie in eigen hand kunnen houden, dat vind ik belangrijk. Ik ben in gesprek.’’
Ondertussen neemt hij deel aan het bijstandsexperiment van de gemeente Wageningen. Bosker: ,,Het was voor mij meteen duidelijk; ik doe mee. Het idee van een basisinkomen spreekt mij aan. Op lange termijn worden we daar als samenleving beter van, is mijn overtuiging. Geen uitkeringen meer, geen stigma’s. We kunnen dan een heleboel regels overboord gooien die nu voor frustraties zorgen. We zouden meer moeten uitgaan van vertrouwen in de mens. Die wil heus graag werken.’’
 
 
 
 
 
Jack Fila: ‘Ik vind mijzelf altijd opnieuw uit’
NIJMEGEN. Na ‘De kunst van het opvoeden’, een NTR-documentaire naar zijn idee, kwam scenarioschrijver Jack Fila (62 jaar) uit Nijmegen zonder werk te zitten. ,,De crisis heeft er ook bij de omroep behoorlijk ingehakt. Eigen personeel ging voor; ik was een zzp’er. Als je als zzp’er geen werk, geen inkomen en geen kapitaal hebt, is de bijstand het enige toevluchtsoord.’’ Sinds april 2013 heeft hij een uitkering. ,,Dat doet pijn.’’
In plaats van een gemiddeld inkomen van 2000 euro netto moet hij het als alleenstaande zien te rooien van ruim 900 euro per maand – geen vetpot. ,,Ik kan mij geen vakantie of auto veroorloven. Als mijn schoenen kapot zijn, moet ik kijken of ik daar geld voor heb of, beter gezegd, wanneer ik daar geld voor heb. Een keer een hapje of een drankje? Ik moet goed nadenken of ik daar geld aan kan uitgeven.’’
Opgeleid als cultuurpsycholoog rolde Fila het ‘scenariowerk’ in. Hij schreef scripts voor bedrijfsfilms voor onder meer Connexxion, NS, Philips, de HBO-raad, ABN Amro, de Anne Frank Stichting. Fila werkte ook als tekstschrijver en was jarenlang webmaster bij het (opgeheven) Twents Bureau voor Toerisme. ,,Mijn insteek is altijd geweest, als ik geen concreet werk heb, dan verzin ik het wel; ik vind mezelf wel weer opnieuw uit, met een nieuwe opdracht of een nieuw idee.’’
Fila doet 40 uur per week vrijwilligerswerk als gastheer voor Pluryn in het ‘Zelfregiecentrum’ in Nijmegen waar onder meer mensen met ‘een afstand tot scholing en de arbeidsmarkt’ worden begeleid. Hij maakt mensen wegwijs in het gebouw en zorgt dat ze zich op zijn gemak voelen. ,,Je gaat niet achter de geraniums zitten; je maakt je nuttig voor een ander. Ik vind dit leuk en kan dit combineren met mijn zoektocht naar een baan.’’
Zijn deelname aan het Nijmeegse bijstandsexperiment is een bewuste keuze - Fila werd ingeloot in de groep die extra begeleiding krijgt. ,,Het idee is dat mensen zonder dwang (zonder stress) sneller een baan vinden. Ik wil dat het experiment slaagt, omdat ik zie wat voor pijn het mensen doet om in de bijstand te zitten, de schaamte die ermee gepaard gaat. Je krijgt te maken met wanhoop en stigma’s. Er wordt nogal eens gemakkelijk gezegd: ‘Het is gratis geld.’ Ik zeg: ‘Het is armoede.’’
Nog voordat het experiment goed en wel was begonnen - medio december had hij zijn kennismakingsgesprek -  was Fila al bezig met een nieuw idee voor een documentaire. Die moet gaan over ‘de reden om op te staan’, geïnspireerd door de situatie waar hij nu in zit. Wat doet werkloosheid met je? De gemeente Nijmegen heeft financieel bijgedragen aan de start van het project. Op dit moment probeert Fila de rest van het geld bij fondsen te werven. ,,Het moet wel een onafhankelijk geproduceerde documentaire worden.’’
 
 
 
 

Downloads
Download hier artikel NRC Handelsblad