Eerst dronken dan toch weer burgemeester

 

Jean Paul Gebben raakte als burgemeester in opspraak in Renkum en vertrok. Nu begint hij als burgervader in Losser. ,,Hij past in het profiel.''

 
LOSSER. Een nieuwe burgemeester die in zijn vorige gemeente dronken werd tijdens een piketdienst. Voor inwoners van het Twentse Losser lijkt dat geen probleem. ,,Liever een beschonken VVD’er dan een brave SGP’er’’, zegt Jan Riesewijk, een regionaal bekend acteur en buutreedner met het Losserse carnaval. ,,Die bourgondische stijl past wel bij ons. Een paar glazen te veel is zo erg niet, vind ik. Zwendel, mishandeling en valsheid in geschrifte zijn veel erger.’’
 
Een stapavond met zijn zoon en diens vrienden kostte Jean Paul Gebben (52 jaar, VVD) in 2016 zijn baan als burgemeester van het Gelderse Renkum, aan de rand van de Veluwe, nabij Arnhem. Hij had te veel gedronken, terwijl hij piketdienst had. Dat hij dienst had, was hij ‘vergeten’. Op sociale media verscheen een foto waarop een meisje, een vriendin van zijn zoon, dicht tegen hem aan stond.
 
De gemeenteraad van Renkum nam het hoog op; Gebben had het ambt te zeer beschadigd. De verstoorde verhouding was niet meer te herstellen, concludeerde Geert Jansen, oud-commissaris van de koningin in Overijssel, die was ingeschakeld als ‘verkenner’. Op het marktplein in Renkum noteerde een verslaggever van De Gelderlander: ,,Eerst dronken rondlopen en vervolgens mensen verkeerd inlichten over je piketdienst. Dan mag je van mij vertrekken.’’
 
Gebben stapte op. 
Maandag 15 mei - dertien maanden later - gaat hij weer aan de slag als burgemeester, dit keer als waarnemend burgemeester van Losser, grensgemeente in Overijssel. Gebben is ,,ontzettend blij’’ met die tweede kans, ook al is het maar voor acht tot negen maanden. Het ambt van burgemeester is voor hem ,,een roeping waar geen baan in het bedrijfsleven tegenop kan.’’ 
Over zijn faux pas zegt hij nu: ,,Het had niet mogen gebeuren, en al helemaal niet tijdens een piketdienst.’’ Hij heeft zijn lesje geleerd. ,,Wat mij is overkomen, gebeurt mij nooit meer.’’
 
Hij is niet de enige in opspraak geraakte en opgestapte burgemeester die opnieuw (tijdelijk) in het ambt wordt benoemd. Mannen als Harry de Vries, (Lingewaard, nu Neerijnen) Rob Bats (Haren, nu Steenwijkerland), Peter Rehwinkel (Groningen, nu Zaltbommel) en Alex van Hedel (Neerijnen, nu Brummen) zijn ook ‘tweede kans burgemeesters’.
 
Ruud van Bennekom, directeur van het Nederlands Genootschap van Burgemeesters noemt nog Fons Hertog, Maria Wiebosch en Arie Noordergraaf. Hertog nam in 2006 ontslag in Haarlemmermeer na de Schipholbrand. Hij werd in 2012 benoemd in Huizen. Wiebosch moest in 2012 vertrekken in Hardinxveld-Giessendam vanwege budgetoverschrijding bij de verbouwing van de raadszaal. Ze was daarna waarnemer in Zwijndrecht. Arie Noordergraaf kreeg geen tweede termijn in Soest - want arrogant en solistisch - en is nu waarnemer in Woudrichem.
 
Een trend? ,,Je ziet dat waarnemers worden benoemd, bijvoorbeeld omdat er problemen zijn in een gemeente of omdat er sprake is van een fusiegemeente. Voor de functie van waarnemer valt de keuze meestal op door de wol geverfde burgemeesters, en ja, die zijn vaak ergens anders vertrokken’’, zegt Marcel Boogers, hoogleraar regionaal bestuur aan de Universiteit Twente.
 
In 2016 werden ongeveer dertig waarnemers aangesteld, volgens gegevens van het Nederlands Genootschap van Burgemeesters. Losser zocht een waarnemend burgemeester nadat de vorige, Michael Sijbom, een andere baan had aangenomen.
 
Dat in opspraak geraakte bestuurders een nieuwe kans krijgen, wordt niet altijd begrepen.
Peter Rehwinkel, die als burgemeester van Groningen veel kritiek kreeg, moest het opnieuw ontgelden toen hij onlangs in Zaltbommel werd benoemd. ,,Lag Google er de afgelopen jaren uit in Zaltbommel of zo?’’, vroeg de Groninger CDA-fractievoorzitter René Bolle zich af in Dagblad van het Noorden. SP-fractievoorzitter Jimmy Dijk had ,,medelijden met de bevolking van Zaltbommel.’’
 
De aanstelling van Loek Hermans - geen ex-burgemeester, maar afgetreden als VVD-fractievoorzitter in Eerste Kamer vanwege wanbeleid bij Meavita - als waarnemer in Zutphen ging in 2015 niet door. Gelders commissaris van de koning Clemens Cornielje zag hem graag de stad besturen, maar inwoners van Zutphen kwamen in verzet; ze wilden iemand van onbesproken gedrag.
 
Een spontane handtekeningenactie op www.petitie.nl leverde in een mum van tijd tweeduizend handtekeningen op, tegen Hermans. Inge Schultze die het initiatief nam, hoorde over de benoeming en dacht ,,dit kan niet waar zijn. Ik heb zelf bij de politie gewerkt en dan is onbesproken gedrag heel belangrijk. Een burgemeester moet van onbesproken gedrag zijn’’, zei ze tegen Omroep Gelderland.
 
De commissarissen van de koning die verantwoordelijk zijn voor de benoemingen van Rehwinkel en Gebben, Clemens Cornielje in Gelderland en Ank Bijleveld in Overijssel, zijn stellig; burgemeesters die fouten hebben gemaakt, kunnen in het ambt terugkeren. ,,Iemand die leert van zijn fouten is misschien wel waardevoller dan iemand die nooit een fout maakt’’, zegt Bijleveld. Cornielje is dat met haar eens. De vraag wie wel en wie niet in aanmerking komen voor een tweede kans, vindt Bijleveld moeilijk te beantwoorden: ,,Dat moet je van geval tot geval bekijken.’’
 
De woordvoerder van Cornielje vindt ‘tweede kans burgemeesters’ een ‘rotterm’. ,,Daar hangt een zweem van mislukking omheen, terwijl het vaak alleen maar ergens niet goed is gegaan. Als iemand ergens moest vertrekken, is hij of zij niet per definitie ongeschikt voor het ambt.’’
 
Het is geen gericht beleid van de Gelderse commissaris om tweede kans burgemeesters te benoemen. Zijn woordvoerder: ,,Als er een waarnemer nodig is, wordt gekeken naar de beschikbare kandidaten, vaak oud-bestuurders die zich bij de commissaris hebben gemeld, en van daaruit doet de commissaris een voordracht aan de vertrouwenscommissie. Hij kijkt naar kwaliteit en capaciteiten.’’
 
Hoogleraar regionaal bestuur Boogers vindt het terecht dat burgemeesters een tweede kans krijgen. ,,Je ziet dat ze soms lang goed functioneren, maar dat dan het krachtenveld verandert, de politieke context wijzigt, en dat ze dan hebben afgedaan. Dan is één bananenschil genoeg. Dat is Gebben overkomen; zijn misstap zou hem nooit zo zwaar zijn aangerekend als hij voldoende politieke steun had gehad. Het is in zo’n situatie niet terecht om te zeggen: ‘Je hebt voor altijd afgedaan.’ Het zijn daarmee geen waardeloze of slechte burgemeesters geworden.’’
 
In de ogen van Douwe Jan Elzinga, hoogleraar constitutioneel organisatierecht aan de Rijksuniversiteit Groningen, zijn de ‘tweede kans benoemingen’ een gevolg van de verandering van het burgemeestersambt. ,,Het beeld van een burgemeester die boven de partijen staat, is aan het kantelen. Het ambt wordt steeds meer een politieke functie, waar vertrouwen van de gemeenteraad voor nodig is. Een burgemeester kan op iedere grond, of zelfs zonder reden, worden weggestuurd.’’
 
Elzinga zegt daarom begrip te hebben voor commissarissen die afgetreden ex-burgemeesters weer benoemen. ,,Dat signaal is goed. Als je een keer moeilijkheden hebt gehad, mag het niet zo zijn dat je politiek bestuurlijk bent uitgeschakeld. Anders wil niemand meer in het openbaar bestuur werken.’’ Hij heeft wel bedenkingen bij de herkansing voor De Vries, met een veroordeling voor valsheid in geschrifte. ,,Dat vind ik een ingewikkelde.’’
 
De Overijsselse en Gelderse commissarissen en hun woordvoerders benadrukken dat de door hen benoemde ‘tweede kans burgemeesters’ tot volle tevredenheid functioneren. Brummen ,,loopt weg’’ met waarnemer Hedel (gestruikeld over gedoe rond zijn verhuizing), Bats (falend bij Project X-rellen) ,,doet het prima’’ in Steenwijkerland en de benoeming van De Vries (declaratiefouten) is ,,in goede aarde gevallen’’. Dat de misstap van De Vries leidde tot een boete van justitie, was voor de Gelderse commissaris geen reden om hem niet te benoemen. Zijn woordvoerder: ,,Die boete is betaald.’’
 
Commissaris Bijleveld wijst op de taak van de overheid als werkgever - opgestapte burgemeesters krijgen wachtgeld. ,,Wij zijn er om ze weer aan het werk te helpen.’’
 
Dat argument klinkt ook in Losser. Twee oudere dames op een terrasje in het dorp hebben geen bezwaar tegen de komst van Gebben. ,,Laat hem liever wat doen, beter dan wachtgeld’’, reageert de jongste van de twee.
 
De vertrouwenscommissie in Losser zag geen reden om Gebben af te wijzen, zegt voorzitter Lies ter Haar. ,,Je moet daar zwaarwegende argumenten voor hebben, en die hadden we niet. Hij past in het profiel. Hij heeft veel bestuurlijke ervaring en hij kent de streek.’’
 
Gebben zelf kan zich wel voorstellen dat er mensen zijn die moeite hebben met zijn terugkeer als bestuurder. ,,Die wil ik graag uitnodigen om met mij in gesprek te gaan.’’
 
Andere tweede-kans-burgmeesters
 
Harry de Vries (CDA), was burgemeester van Lingewaard, nu waarnemer in Neerijnen. Hij kreeg een boete van 1500 euro opgelegd van justitie voor oplichting en valsheid in geschrifte. De Vries diende in de periode 2011-2012 onjuiste reisdeclaraties in. Hij declareerde een reis die hij niet had gemaakt en autokilometers in plaats van treinkosten. Hij heeft die fouten proberen te herstellen, maar sjoemelde daarbij met data. De Vries betaalde de schade aan de gemeente. ,,Een burgemeester is boegbeeld. Diens integriteit moet buiten kijf staan. De handelwijze van De Vries is hiermee niet in overeenstemming. Daarom worden aan zijn handelen strafrechtelijke gevolgen verbonden’’, aldus het Openbaar Ministerie. De Vries wil er niet meer over praten, laat zijn woordvoerder weten.
 
Rob Bats (VVD), was burgemeester van Haren ten tijde van de Project X-rellen in 2012. Na onderzoek van oud-PvdA-leider Job Cohen besloot hij af te treden. Bats was van juni 2013 tot januari 2015 waarnemend burgemeester van Terschelling en is sindsdien waarnemer in Steenwijkerland.
Bats raakte zijdeling betrokken bij een strafzaak tegen een voormalig VVD-politica en oud-wethouder van de VVD uit Maarssen. Zij kregen respectievelijk een werkstraf van 100 en 60 uur omdat ze vertrouwelijke informatie over de burgemeestersbenoeming voor Stichtse Vecht hadden gelekt naar partijgenoot Bats. Bats had gesolliciteerd.
 
Peter Rehwinkel (PvdA), was burgemeester in Groningen, nu waarnemer in Zaltbommel. Hem werd verweten dat hij buurgemeente Haren niet voldoende had gesteund bij het in goede banen leiden van de Project X-rellen. Bij een dreigende dijkdoorbraak in Groningen was hij niet bereikbaar. Hij had zijn telefoon uitstaan. In 2013 kondigde hij zijn vertrek aan als burgemeester. Hij wilde in Barcelona aan de slag als vertegenwoordiger van een organisatie die lokale overheden helpt bij rampen. Het bleek om een vrijwilligerswerk te gaan, waardoor ophef ontstond over zijn wachtgeldregeling. Hij gaat vrijwilligerswerk doen in Spanje op kosten van Groningen, was het verwijt. Later bleek het om werk te gaan voor iemand met de functie van burgemeester. Zijn woordvoerder laat weten dat Rehwinkel zich geen ‘tweede kans burgemeester’ voelt.
 
Alex van Hedel (VVD), was burgemeester van Neerijnen, werd waarnemer in Brummen, waar hij nu burgemeester is. Van Hedel moest januari 2014 vertrekken omdat hij ,,niet open’’ was geweest over zijn verhuizing naar de gemeente. De raad stuurde hem weg. Toen Van Hedel aantrad, juni 2011, wist hij dat hij binnen een jaar van Valkenswaard naar Neerijnen moest verhuizen, maar dat lukte niet met een koopwoning. Daarop huurde hij in juni 2012 een huis dat nog moest worden gerenoveerd, dus woonde hij er niet echt. ,,Ik had, zo concludeerde een rapport, opener moeten zijn over bijvoorbeeld mijn verhuizing, maar fout was het niet’’, zei Hedel in een interview met De Gelderlander. In Valkenswaard moest hij in 2008 opstappen als wethouder vanwege een conflict met de gemeenteraad over onroerendzaakbelasting.
 
  
 
 
 

Downloads
Download hier artikel NRC Handelsblad