Vier miljoen liter ongenoegen verdwijnen dagelijks in Twentse bodem

  Foto Eric Brinkhorst

In Twente groeit de onrust over injectie van vervuild
water in lege gasvelden. Geleerden spreken elkaar
tegen over het risico van bevingen en milieuschade.
„Ik ben bang dat die rommel naar boven komt.”

 Een bord bij de poort waarschuwt voor een ‘explosiegevaarlijke atmosfeer’, ‘gevaar voor ontvlambare stoffen’ en zwavelwaterstof. Achter het hek, bewaakt door camera’s, bevindt zich een injectieput van de Nederlandse Aardolie Maatschappij (NAM); een nagenoeg kale vlakte met een paar dikke bovengrondse leidingen. ,,Tja, wat doe je eraan?’’, verzucht Jan Segerink uit Oldenzaal. Hij woont om de hoek. ,,De NAM heeft de macht.’’ Maar de onrust over wat hier gebeurt groeit.

Sinds 2011 wordt dagelijks vier miljoen liter verontreinigd afvalwater (150 tankauto’s) in het poreuze gesteente van de voormalige Twentse gasvelden geïnjecteerd, op anderhalf tot drie kilometer diepte. Met kans op aardbevingen en lekkages, volgens enkele deskundigen en de milieueffectrapportage (mer) die in 2006 verscheen.

Het met chemicaliën, olieresten en anticorrosiemiddelen vervuild water is afkomstig van de hervatte oliewinning in het Drentse Schoonebeek, waar de komende 25 jaar stroperige olie met stoom uit de aarde wordt gehaald. Via een ondergrondse pijpleiding die in 1971 is aangelegd voor de gaswinning, wordt het afvalwater dwars door natuurgebieden richting Oldenzaal, Rossum, Tubbergen, Weerselo en Mander gepompt.

De roep om te stoppen met de waterinjectie, klinkt steeds luider. Onafhankelijk onderzoek is nodig, vinden politici. Wat als de pijpleiding die onder zijn weiland doorloopt, gaat lekken, vraagt Raymond Punt uit Oldenzaal zich af. Hij woont pal naast de put. ,,Ik ben eigenlijk al jaren ongerust. Ik ben bang dat die rommel naar boven komt. Daar moet je toch echt niet aan denken.’’ Een Oldenzaler die niet met zijn naam in de krant wil, zegt: ,,Ik heb altijd gedacht, het zit wel goed, maar nu vraag ik mij af, is dat wel zo? Is het allemaal wel veilig?’’

De onrust in de regio is aangewakkerd door berichten over een stijgend aantal aardbevingen in de Verenigde Staten als gevolg van waterinjectie, ernstige olielekkage in een leiding bij een zoutcaverne net over de grens in Ahaus, de aardbevingen in Groningen en het conceptrapport van de Onderzoeksraad voor Veiligheid daarover. Dat rapport doet het vertrouwen in de NAM geen goed, blijkt uit gesprekken met verontruste Twentenaren.

Veiligheid heeft tot 2013 geen rol gespeeld bij de gaswinning in het noorden. Het ministerie van Economische Zaken, de NAM en toezichthouder Staatstoezicht op de Mijnen (SodM) hadden alleen maar aandacht voor de gasopbrengst. Afwijkende opvattingen werden afgedaan als onzin, valt op te maken uit dat concept.
Twentenaren zien parallellen; de NAM kiest ook bij de winning in Schoonebeek voor de goedkoopste oplossing; het injecteren in plaats van bovengronds verwerken van het afvalwater. En minister Henk Kamp van Economische Zaken (VVD) wil geen onderzoek doen omdat dat al is gedaan voordat destijds de vergunning werd verleend, liet hij ruim twee weken geleden weten tijdens een bezoek aan Enschede.

Ondertussen ,,stapelen de problemen zich op’’, zegt D66-fractievoorzitter Yuri Ankoné in Oldenzaal. Na een kleine lekkage heeft de NAM in Tubbergen één put gesloten. Uit een toevoerpijp in Oldenzaal is dertig liter afvalwater gelekt, weliswaar op een vloeistofdichte vloer, maar toch.

Ankoné: ,,Het is belachelijk dat in dit land een bedrijf zijn chemische rotzooi mag achterlaten in de natuur, zonder te weten wat de effecten zijn op lange termijn.’’ De weigering van de minister om de gevaren te onderzoeken, maakt volgens hem duidelijk dat welvaart in dit land boven welzijn gaat. ,,Zolang er maar geld in de kas komt, vindt Kamp alles best. Er is maar één verstandige optie: stoppen met injectie.’’

Volgens Ko van Huissteden, universitair hoofddocent aard- en milieuwetenschappen aan de Vrije Universiteit in Amsterdam en voorzitter van Schaliegasvrij Nederland, wordt de kans op aardbevingen wel degelijk verhoogd. De Twentse gasvelden zijn omgeven door breuken die onder invloed van injectiewater kunnen gaan schuiven. ,,De NAM stelt daar tegenover dat bij de gaswinning in Twente nooit bevingen zijn geweest, maar dat is geen garantie dat ze zich bij injectie niet voordoen. Zo is in 2009 is bij Weststellingwerf, waar de Canadese gasproducent Vermilion water injecteert, op een diepte van twee kilometer al een beving gemeten.’’

Ook is er risico op lekkages, meent Van Huissteden. Het leidingnet en de boorputten zijn tientallen jaren oud en nooit bedoeld om er in omgekeerde richting onder druk water doorheen te pompen. De milieurapportage van destijds vermeldt dat kleine lekkages waarschijnlijk niet snel zullen worden opgemerkt. Als het vuile, zoute water weglekt, is dat schadelijk voor landbouwgrond en natuur, volgens Van Huissteden. Ook bestaat kans op vervuiling van het grondwater. Hij vindt het ,,pure desinteresse’’ dat er maar één keer per jaar met monster uit peilbuizen wordt gecontroleerd op vervuiling. ,,Dat is veel te weinig.’’

Henk Steggink uit Rossum - hij woont bovenop een voormalig gasveld  en is kenner van het dossier – wijst op nog meer gevaren. De lagen boven de voormalige gasvelden zijn niet zo ondoordringbaar als de NAM beweert, stelt hij. Het zout dat er zit, lost op in injectiewater, waardoor ingezakte gaten (sinkholes) aan de oppervlakte kunnen ontstaan. Het afvalwater kan dus wel degelijk naar boven komen, luidt zijn redenering. Steggink voelt zich gesteund door een Duitse deskundige, geoloog Ralf Krupp, die onlangs via regionale omroep RTV Oost hetzelfde zei. Maar volgens een andere wetenschapper,  professor geodynamica Manuel Sintubin van de Katholieke Universiteit in Leuven, zullen er geen sinkholes ontstaan. ,,Daar zitten de velden te diep voor - je krijgt hoogstens te maken met een beperkte bodemdaling’’, zegt hij.

Wel of geen sinkholes, wel of geen bodemdaling, wel of geen bevingen? Deskundigen lijken het niet eens. 

Sintubin stelt dat steeds meer wetenschappelijke studies uit de VS een verband laten zien tussen injecties en bevingen. ,,Eigenschappen kunnen zo worden veranderd dat ze aanleiding geven tot bevingen tot vijf op de schaal van Richter. Ik lees op de site van de NAM dat zich in Twente geen bevingen kunnen voordoen omdat ze er ook niet waren tijdens de gaswinning, maar als ik geoloog was bij de NAM zou ik daar mijn hand niet voor in het vuur durven steken. Je kunt met de kennis die nu meer en meer ontstaat, niet wetenschappelijk onderbouwen dat je je geen zorgen hoeft te maken. De mer is uit 2006. Je moet nieuwe wetenschappelijke bagage wel meenemen.’’

Geofysicus Rob Govers van de Universiteit Utrecht acht de kans op bevingen niet groot. Hij verwacht bij injectie ook geen bodemdaling, eerder dat bodemdaling door vroegere gaswinning teniet wordt gedaan. Dat het afvalwater ooit naar boven komt, is volgens hem zeer onwaarschijnlijk. 

Hoogleraar geo-energie Rien Herber van de Rijksuniversiteit Groningen zegt: ,,De kans dat er iets gebeurt, is enorm klein, zolang de injectiedruk niet hoger is dan de druk die het gas ooit had. Als er al iets gebeurt, moet je eerder denken aan een aannemer die dwars door een pijpleiding graaft.’’ Vergelijkingen met de VS gaan volgens hem mank omdat daar ook afvalwater wordt geïnjecteerd in aardlagen waar nooit olie of gas uit is gewonnen. Hij vindt de onrust in Twente ,,zeer overdreven’’, een hype.

Woordvoerder Ernst Moeksis van de NAM die de groeiende angst probeert weg te nemen met informatiebijeenkomsten in alle gemeenten met een injectieput – eind vorige week nog in Oldenzaal, reageert: ,,Het is het goed recht van critici zaken ter discussie te stellen, maar op basis van gegevens van het KNMI, wetenschappers, mer en onze eigen ervaring achten wij de kans op bevingen, het oplossen van zoutlagen en bodembeweging in Twente zeer onwaarschijnlijk. Als mensen anders beweren, zijn ze niet goed op de hoogte, vrees ik. Zelfs de Raad van State heeft bij de vergunningverlening naar de bedenkingen gekeken en de bezwaren die er waren ongegrond verklaard. Hoger kun je in dit land niet.’’ Ook volgens toezichthouder SodM is de kans op bevingen gering.

Hoorzitting
Op initiatief van GroenLinks houdt de Tweede Kamer op een nog onbekende datum een hoorzitting over de gevolgen van waterinjectie in de bodem. Twentse gemeenten met injectieputten zullen bij het ministerie van Economische Zaken aandringen op een onderzoek. Provinciale Staten van Overijssel hebben al om een onafhankelijk onderzoek gevraagd. Enkele fracties overwegen bij een afwijzing zelf onderzoek te (laten) doen. Gedeputeerde Ineke Bakker (VVD, Milieu) vindt dat minister Kamp van Economische Zaken aan zet is. Het ministerie laat weten dat Kamp met de provincie in gesprek gaat, of er nog vragen zijn die niet in eerdere onderzoek en en lopende evaluaties aan de orde zijn geweest.

In totaal wordt op viertien locaties in Nederland vervuild water in de bodem geïnjecteerd, onder meer in Drenthe, Friesland en Zuid-Holland. Niet alleen door de NAM, maar ook door Vermilion en TAQA. Hoe het op al deze locaties met de risico’s op aardbevingen en lekkages zit, is moeilijk te zeggen. ,,Dat ligt aan de geologische omstandigheden’’, aldus deskundige Ko van Huissteden.

Downloads
Download hier artikel NRC Handelsblad