Zieke ex-werknemer defensie: 'Die verf stonk als de hel'

In een ,,gewoon overalletje’’ werken met verf die ,,stonk als de hel’’. Uit onderzoek blijkt nu dat oud-medewerkers van voormalige NAVO-depots niet goed genoeg zijn beschermd tegen verf met het kankerverwekkende chroom-6. Defensie komt met een regeling.

 
ENSCHEDE. Henk Coort (60 jaar) heeft een ,,buismaag’’. Een stuk van zijn maag is nu zijn slokdarm. ’s Nachts slaapt hij rechtop in bed om te voorkomen dat maagzuur in zijn keel komt. Er zit namelijk geen klep meer die sappen uit zijn maag tegenhoudt. 
 
Bij Coort, oud-Defensiemedewerker uit Schinveld, is in 2010, een jaar na zijn eervolle ontslag, slokdarm- en maagkanker geconstateerd. Voor hem staat vast dat hij die ziekte heeft gekregen door zijn werk als tankmonteur in het voormalige NAVO-depot in Brunssum, waar hij is blootgesteld aan het zeer kankerverwekkende chroom-6. Hij werkte daar van 1984 tot 2004 en daarna nog tot 2006 in het depot in Eygelshoven.
 
Coort, klokkenluider en voorzitter van de Stichting Gedupeerden Gevaarlijke Stoffen NL-POMS, voelt zich als ,,Klein Duimpje uit Schinveld die het ministerie van Defensie op de knieën kreeg’’. In een rapport dat vandaag verschijnt, maar vrijdag (deels) al uitlekte, concludeert het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) dat het depotpersoneel onvoldoende is beschermd tegen chroom-6, terwijl binnen Defensie bekend was dat je daar ziek van kunt worden. ,,Eindelijk erkenning’’, reageert hij.
 
In de depots voor onderhoud en opslag van NAVO-materieel werd gesleuteld aan voertuigen voorzien van (grond-)verf met daarin het kankerverwekkende chroom-6. Chroom-6 beschermt tegen roest. In de grensstreek waren tussen 1984 en 2006 vijf van deze depots, in Brunssum, Eygelshoven, Coevorden, Ter Apel en Vriezenveen. De Amerikanen wilden in die tijd - de Koude Oorlog – militair materieel klaar hebben staan voor het geval de Russen zouden binnenvallen.
 
Over de werkomstandigheden destijds zegt Coort: ,,Soms stonken we zo dat we de kantine niet in mochten. Dan aten we, in opdracht van leidinggevenden, onze boterham in de werkplaats waar al dat stof hing.’’
 
Verf met chroom-6 is volgens deskundigen ,,erger dan asbest’’, in de zin dat het meerdere soorten kanker kan voorzaken. Ook kan chroom-6 blijvend DNA veranderen, met effecten op onder meer de voortplanting. Ziektes openbaren zich soms pas 15 tot 25 jaar na blootstelling.
 
In 2013 stapte Coort naar advocaat Rob Bedaux in Heerlen met documenten waaruit bleek dat in 2002 in de werkplaats in Brunssum een veel te hoge concentratie chroom-6 was gemeten. Of Bedaux iets voor hem kon doen? Toen zich meer zieke oud-collega’s meldden en nog meer documenten opdoken, zag Bedaux mogelijkheden: ,,Het ging om onvoorstelbare hoeveelheden chroom-6. Mijn haren rezen te berge. Hoe is dit mogelijk?’’
 
In 2014 kwam de zaak in de publiciteit - tientallen oud-medewerkers bleken ziek. Minister Jeanine Hennis-Plasschaert (VVD, Defensie) vroeg het RIVM onderzoek te doen. Uit het RIVM-rapport blijkt nu dat bij Defensie vanaf 1973 al bekend was dat verf met chroom-6 risico’s met zich meebracht, en toch werd het personeel niet goed beschermd. ,,Defensie had (…) werknemers op de hoogte moeten brengen van deze risico’s. (…) Dat is niet gebeurd’’, staat er.
 
Vooral monteurs, lassers, meewerkende voormannen, spuiters en stralers zijn blootgesteld aan chroom-6, bijvoorbeeld bij het schuren en stralen. Het ontbrak, zeker in de eerste jaren van de depots, onder meer aan voldoende ventilatie, afgeschermde werkruimtes en persoonlijke beschermingsmiddelen, en op effectief toezicht op het gebruik van die bescherming, meldt het RIVM. Bedaux noemt de conclusies in het rapport ,,terecht en onontkoombaar’’.
 
Over redenen voor het uitblijven van maatregelen, schrijft het RIVM: ,,Toen de dreiging van de Koude Oorlog afnam, na 1989, hing sluiting van de locaties in de lucht. Het management vreesde dat een aanvraag voor kostbare verbetering sluiting zou kunnen versnellen. Ook bij medewerkers leek de angst voor verlies van werk de acceptatie van minder goede werkomstandigheden te vergemakkelijken.’’ De locaties werden geopend in een tijd van hoge werkloosheid. Ze werden gezien als ,,een buitenkans’’ om aan het werk te komen.
 
Ex-medewerkers vertelden eerder in NRC over het werken in een ,,gewoon overalletje’’ met ,,verf die stonk als de hel’’, over gelaatsbescherming en afzuiginstallaties die niet voldeden. Een voormalige verfspuiter zei (toen met klachten over bloed dat niet goed stolt, ontstekingen en astma): ,,Als je in een straalcabine werkte, zag je na een tijdje niks meer vanwege alle stof. Het masker met overdruk werkte niet goed. Als je het afdeed, zag je eruit als een mijnwerker, onder het stof.’’ De luchtinlaat van de spuitcabine zat vlak bij de luchtuitlaat: ,,Wat-ie afvoerde, zoog-ie zo weer naar binnen.’’
 
Het bijschilderen van voertuigen gebeurde buiten cabines, met een simpel mondkapje voor, in gewone werkkleding, zonder afzuiginstallatie, meldde ex-medewerker Gerard Leushuis (73 jaar) van het NAVO-depot in Vriezenveen. Zes jaar geleden kreeg hij blaaskanker, inmiddels zijn er uitzaaiingen gevonden. ,,Ik krijg chemo. Elke keer dat ik een scan moet laten maken, is weer spannend.’’
 
Chroom-6 kan onder meer longkanker, neus- en bijholtekanker, maagkanker, astma, bepaalde soorten eczeem, chronische longziekten en neuszweren veroorzaken. Bij oud-medewerkers van de NAVO-depots doen zich ook auto-immuunziekten en bloedziektes voor. Verder is er oud-personeel dat last heeft van afbrokkelende nagels en uitvallende tanden. Bedaux: ,,Ik ken tien mensen bij wie de tanden eerst geel verkleurden, toen groen en daarna uitvielen. Tandartsen weten niet wat het is.’’
 
De onderzoekers hebben geen relatie kunnen vinden tussen uitvallende tanden en blootstelling aan chroom-6. Het RIVM sluit in zijn rapport ook andere aandoeningen uit, omdat daarvoor wetenschappelijk bewijs ontbreekt. Coort noemt dat ,,onaanvaardbaar. Van chroom-6 kun je volgens de onderzoekers wel maag-, long- en neuskanker krijgen, maar geen keel- en slokdarmkanker. Dat begrijp ik niet.’’
 
Bedaux staat inmiddels 120 zieke oud-medewerkers bij, of hun nabestaanden. Bij letselschade-expert Yme Drost uit Hengelo hebben zich 300 oud-medewerkers gemeld. Hij noemt het RIVM-rapport ,,schokkend.’’ Bedaux schat dat van de 2500 mensen die op de vijf NAVO-depots hebben gewerkt meer dan de helft ziek is geworden. Zeker honderd oud-medewerkers zijn volgens hem vroegtijdig gestorven aan kanker.
 
Ook op andere locaties van Defensie, zoals de vliegbasis Twenthe en de marinebasis in Den Helder, is met de chroomhoudende verf gewerkt. In elk geval tot 2014 is op verschillende locaties de verf nog gebruikt, bij gebrek aan alternatieven.
 
Bedaux voert namens de oud-medewerkers een rechtszaak tegen de Staat der Nederlanden. De rechtszaak is onlangs door de civiele rechter verwezen naar de bestuursrechter. Het RIVM-rapport maakt het volgens hem ,,eenvoudiger’’ om de Staat der Nederlanden aansprakelijk te stellen.
 
In afwachting van het RIVM-rapport heeft Defensie via een coulanceregeling al 2,5 miljoen euro uitgekeerd aan bijna 360 zieke oud-medewerkers. 420 verzoeken zijn afgewezen. Deze maandag maakt dat het ministerie van Defensie een ,,collectieve regeling’’ bekend, die is afgesproken met de vakbonden. ,,Als blijkt dat er mensen buiten de boot vallen, zal daar over worden geprocedeerd’’, zegt Drost.
 
Wat Coort betreft heeft zijn ziekte zijn hele leven op zijn kop gezet – dat valt met geen enkel geldbedrag te compenseren. ,,Gezellig eten in een restaurant is er voor mij niet meer bij. Een stukje vlees, twee frietje en wat sla en dan heb ik genoeg gehad. Ik leef met de voortdurende angst dat de kanker terugkomt, maar ik ben blij dat ik er nog ben.’’
 
 
In de tijd  
Bij het onderhoud van legervoertuigen gebruikte het ministerie van Defensie vooral in NAVO-verband sinds de jaren 80 verf met de kankerverwekkende stof chroom-6. Ook op luchtmachtbases en bij de marine is met de verf gewerkt.
 
1989, het personeel van het NAVO-depot in Vriezenveen klaagt over de werkomstandigheden. De Bedrijfsgezondheidsdienst constateert dat „adequate afzuiging” ontbreekt.
 
1995, bij een bezoek van de Arbeidsinspectie aan Vriezenveen lijkt weinig verbeterd: personeel schildert, tegen de voorschriften in, zonder adembescherming, terwijl de chef van de werkplaats daar door de inspectie al meerdere keren op is geattendeerd.
 
1998, het onderhoudswerk op de vliegbasis Twenthe wordt stilgelegd, een dag later ook op alle vliegbases in Nederland. In een hangar blijkt tien keer meer zwaar kankerverwekkende chromaathoudende stof aanwezig te zijn dan toegestaan. Medewerkers blijken niet goed beschermd.
 
1999, 2002, op NAVO-depots in Vriezenveen en Brunssum worden grote concentraties chroom-6 aangetroffen.
 
2002, in een straalhal bij de marine in Den Helder wordt een onacceptabele hoeveelheid „inhaleerbare stof” gevonden. De medezeggenschapscommissie van het Hoger Onderhoudsbedrijf van de Koninklijke Landmacht klaagt: „Het kan toch niet zo zijn dat een jaar na toezeggingen aan het personeel weer uitstel moet worden gevraagd omdat het budget kennelijk niet voorhanden is. Het personeel wordt (…) zo veel te lang aan het lijntje gehouden. We hebben hier te maken met een onderkend gezondheidsrisico.”
 
2013, een zieke oud-Defensiemedewerker van het NAVO-depot in Brunssum, Henk Coort, schakelt advocaat Rob Bedaux in.
 
2014, de zaak komt in de publiciteit. Steeds meer zieke oud-personeelsleden melden zich. Minister Hennis-Plasschaert (VVD, Defensie) reageert: „Vooralsnog heb ik geen aanwijzingen dat (voormalige) medewerkers zijn blootgesteld aan te hoge concentraties gevaarlijke stoffen.”
 
Augustus 2014, Bedaux kondigt een civiele rechtszaak aan tegen de Staat der Nederlanden.

September 2014, hoogleraar toxicologie Martin van den Berg van de Universiteit Utrecht concludeert in de media dat Defensie op de hoogte was van de gezondheidsrisico’s in de NAVO-depots en ernstig tekort is geschoten in de bescherming van personeel.
 
Oktober 2014, voorlichtingsbijeenkomsten voor oud-personeel van de NAVO-depots.
 
November 2014, het ministerie van Defensie geeft meer dan 500 documenten vrij na een WOB-verzoek (Wet Openbaarheid Bestuur) van deze krant en andere media. De WOB-stukken bevestigen dat het ministerie (vanaf 1989) wist van de risico’s van de verf zeker tot 2002 blootstelling accepteerde.
 

Februari 2015, Defensie komt met een coulanceregeling voor ziek (oud-)personeel dat met chroom-6 heeft gewerkt. Zieke medewerkers kunnen een financiële tegemoetkoming krijgen tot 15.000 euro.
 
In 2015, het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) begint in opdracht van de minister van Defensie met een onderzoek naar de blootststelling aan chroom-6 op de voormalige NAVO-depots in Eygelshoven, Brunssum, Coevorden, Vriezenveen en Ter Apel in de periode 1984 en 2006, en wat het betekent voor de gezondheid van ex-medewerkers.
 
Februari 2018, rechtbank Maastricht verklaart rechtszaak Bedaux niet-ontvankelijk. De zaak hoort thuis bij de bestuursrechter, is het oordeel.
 
Mei 2018, Bedaux gaat in hoger beroep tegen dat vonnis.
 
Juni 2018, RIVM presenteert rapport. Defensie komt met een collectieve regeling.
 
 
 
 
 
 

Downloads
Download hier artikel NRC Handelsblad