Duizendknoop nog lang niet uitgeroeid

Gemeenten breken zich het hoofd over bestrijding van woekerplant de Japanse duizendknoop. ,,Het ultieme middel  is nog niet gevonden.’’


Heelsum. Vier mannen in gele hesjes struinen door het struikgewas aan de rand van de Wilhelminabossen in Heelsum. Hier is op een oppervlakte van twintig vierkante meter de Japanse duizendknoop tot een meter hoogte opgeschoten. Gebukt of gehurkt trekken de heren één voor één de stengels uit de grond; met één hand onderaan de stengel proberen ze met een krachtige ruk zo veel mogelijk van de wortel naar boven te halen.

Ze zijn van de ‘duizendknoopbrigade’ in de Gelderse gemeente Renkum. Sinds 2016 bestrijdt hier een groep vrijwilligers in het voorjaar en de zomer de woekerende plantensoort. ,,Op de plek waar we nu zijn, proberen we te voorkomen dat dit bos straks vol staat met duizendknoop. Want waar de duizendknoop verschijnt, groeit niks anders meer’’, legt coördinator Henny Tax uit.

Het verlies van ,,biodiversiteit’’ gaat Tax aan het hart. Vandaar de brigade. In zijn eigen buurt dreigde de vogelmelk te verdwijnen door de duizendknoop, een plant die van oorsprong niet voorkomt in Nederland. Het is een zogeheten ‘invasieve exoot’.

De duizendknoop is zo sterk dat hij gebarsten wegdek, stoeptegels, bruggen en taluds kan beschadigen. De plant vormt ook een bedreiging voor dijken en oevers, vertellen deskundigen. Omdat ander groen geen kans meer heeft, kan het gebeuren dat in de winter, als de plant bovengronds is afgestorven, grond wegspoelt. Langs wegen belemmert de metershoge plant soms het zicht. Tax kent mensen met huizen waar de plant al in de spouwmuur zit, of in de kruipruimte. ,,Als zij hun huis willen verkopen, hebben ze een probleem.’’

De duizendknoop die met zijn dikke, holle stengels een beetje op bamboe lijkt, is door het hele land te vinden; een nauwkeurige oppervlakte is niet te noemen. De plant begon aan zijn onstuitbare opmars in de vorige eeuw, vanaf de jaren 50. De duizendknoop heeft zich de laatste decennia snel kunnen verspreiden door het vele ,,gesleep’’ met grond door Nederland, voor woningbouw, voor de aanleg van wegen, stelt invasiebioloog Rob Leuven van de Radboud Universiteit. Ook ,,ondoordacht maaien’’ van bermen en groenstroken heeft bijgedragen aan de verspreiding, volgens hem. Uit kleine stukken duizendknoop, zeker van de wortel, kan heel gemakkelijk een nieuwe plant groeien.

In de eerste helft van de negentiende eeuw is de duizendknoop als sierplant meegenomen uit Japan door arts, ontdekkingsreiziger en verzamelaar Philipp Franz von Siebold. Hij introduceerde meer dan 700 plantensoorten in Nederland, zoals de hosta, hortensia en azalea’s. De duizendknoop (kenners onderscheiden drie soorten) is nu verwilderd en woekert door bij gebrek aan natuurlijke vijanden.

Gemeenten proberen van alles in de strijd tegen de uitdijende duizendknoop: wroetende varkens, afdekken met dikke folie, injecties met gif of heet water, maar dé oplossing is nog niet gevonden. In Amersfoort, waar de gemeente afgelopen najaar de stengels met het onkruidbestrijdingsmiddel glyfosaat heeft geïnjecteerd, zijn de stengels dit voorjaar, hoewel lager en dunner, toch de grond weer uitgeschoten. In Enschede waar vorig jaar duizendknoop met heet water is besproeid, is dit voorjaar ,,nauwelijks verschil te zien’’, meldt beheerder Jacques van den Hof.

In Oosterbeek worden sinds 2015 varkens ingezet. Negen Bonte Bentheimers scharrelen daar rond op een omheinde groenstrook, pal naast het spoor. De trein raast voorbij, terwijl de varkens knorrend met hun snuit door de grond woelen. Het  terrein is hier en daar kaal, maar er groeit ook nog altijd duizendknoop. Buiten de afzetting staat duizendknoop zover het oog reikt.

,,De varkens zijn minder effectief dan gedacht’’, zegt beleidsmedewerker André Menting van de gemeente Renkum. ,,Ze eten andere planten eerder dan de duizendknoop. Berenklauw vinden ze lekkerder. Bovendien worden ze bijgevoerd door de buren. Dat was ook de afspraak.’’

De Stichting Probos, een organisatie die zich inzet voor duurzaam bos- en natuurbeheer, heeft de afgelopen vier jaar onderzoek gedaan naar de meest effectieve bestrijdingsmethode. De onderzoekers hebben gekeken naar de effecten van injecteren met glyfosaat, afdekken, uitgraven en veelvuldig maaien. Alle methodes hebben voor- en nadelen. Voor allemaal geldt: ,,Je kunt de duizendknoop er hooguit mee onderdrukken en je moet ze vaak herhalen’’, stelt hoogleraar Leuven. Menting concludeert: ,,Het ultieme middel is nog niet gevonden.’’

Leuven pleit voor een ‘exotenvrij’-verklaring voor grond die wordt verplaatst. De aarde zou gegarandeerd vrij moeten zijn van (resten van) de Japanse duizendknoop en reuzenbalsemien, nog zo’n woekeraar. Het maaisel van de duizendknoop zou apart moeten worden afgevoerd, vindt hij. Bij compostering moet het afval goed worden verhit. Voor particulieren geldt; gooi de duizendknoop niet in de groenbak, maar bij het restafval.
De plantensoort uitroeien lijkt onmogelijk. ,,We komen er nooit meer vanaf’’, vermoedt Van den Hof. Leuven: ,,Laten we om te beginnen zorgen dat het probleem niet groter wordt. Laten we eerst de locaties aanpakken waar de plant leidt tot onveilige situaties en schade aan infrastructuur en natuur.’’

Coördinator Tax ergert zich aan de verkoop van stukjes stengel voor bloemstukken en decoraties. ,,Voor een euro te krijgen op de markt. Onbegrijpelijk’’, vindt hij dat. ,,Er is veel onwetendheid.’’

In Groot-Brittannië, waar de Japanse duizendknoop als een groot probleem wordt ervaren, schrijven media over de ,,vervloekte’’ en ,,gehate’’ duizendknoop. Duizendknoop in de tuin kan daar de verkoop van een huis ernstig bemoeilijken. Hypotheekverstrekkers zijn huiverig voor leningen aan kopers van een woning met een besmette tuin. Een enkele verstrekker geeft helemaal geen hypotheek. Anderen vragen de garantie dat de exoot wordt bestreden.

Enschede blijft de plant de komende tijd onder meer besproeien met heet water. Amersfoort injecteert de houtachtige stengels dit en volgend najaar opnieuw met het giftige glyfosaat. In Renkum gaan ze door met wroeten (de varkens) en wieden (de mannen van de brigade). ,,We moeten volhouden’’, besluit Tax.
 

Downloads
Download hier artikel nrc.next